Шёпот. Шэбэнээн. Shebeneen. ᠰᠢᠪᠡᠨᠡᠭᠡᠨ
Decolonial Lecture and Online exhibition with the Buryat-Mongolian artists and creatives.
Буряад хүнэй мэдэрэл гү, али гүн ухаан залуу уран зураашадай зохёохы ажалда ямар нүлөө үзүүлнэб, ажабайдалдань ямар үүргэ дүүргэнэб гэһэн асуудалнуудта зорюулагдаһан уулзалга октябрь һарын 25-да Буряад Уласай Үндэhэтэнэй номой санда үнгэрбэ. Мүнөө үеын түргэн, хатуу, сэмүүн сагта энэ орёо асуудалда залуу сэхээтэд харюу бэдэрнэ. Тэдэнэй тоодо баримтата гэрэл зураашан Надежда Титова (гэрэл зураг дээрэ) тус хөөрэлдөөнэй сэдэб дурадхаһан юм. Хэдэн жэлэй туршада Надежда Ород гүрэнэй элдэб можо нютагуудаар аяншалжа, хэлэ бэшэгээ алдаһан, соёл урлалаа хадагалжа шадаагүй, али урданайнгаа ёһо заншалаа һайнаар сахижа, түрэл хэлэеэ нягтаар абажа ябаһан арад зоноор ехэтэ һонирхоһон байна. Тэдэнэй тоодо Карели, Яхад, Буряад, Татарстан болон Башкир Уласуудаар ябажа, шэнжэлгэнүүдээ үнгэргөө. Иимэ баримтата аяншалгын үедэ хото бүхэндэ өөрын «Шэбэнээн» гэһэн түсэл эмхидхэгдээ.
Энэ уулзалгада хабаадаһан залуу уран зураашад, соёл урлал шэнжэлэгшэд буряад хүнэй мэдэрэл тухай һанамжаараа хубаалдажа, зохёохы ажалдаа ямар аргаар хэрэглэдэгээ олоной анхаралда хөөрэжэ үгэбэ.
Ород аад, буряад сэдьхэлтэй - Надежда Супонина (уран бүтээлшэн, Улаан-Үдэ хото)
- Буряад хүнэй мэдэрэл нэн түрүүн түрэлхи хэлэн дээрэ үндэһэлнэ. Харин тиигэбэшье, минии олон анда нүхэдни буряад хэлэеэ мэдэхэшьегүй һаа, өөһэдыгөө буряад зомди гэжэ тоолодог. Хоёрдохи тон шухала зүйл гэхэдэ, ёһо заншал болоно. Теэд хүн бүхэн ёһо заншалаа сахидаггүй ха юм. Тиимэһээ арад зоноймнай соёл, тоонто нютаг лэ эгээл намда дүтэ, тон шухала зүйлнүүд гээд һанагдана. Хэжэ ябаһан ажалдамни энэ тоологдоһон зүйлнүүд аргагүй ехэ нүлөө үзүүлдэг. Бүхы хэһэн бүтээлнүүд соомни үндэһэн буряад соёлнай харагдажал байха, гарнуудни өөhэдөө буряад хүнэй түхэл шарайнуудые хэжэрхидэг. Минии бүтээлнүүдые хүнүүд харахадаа, «ород аад, буряад сэдьхэлтэй» гээд тэмдэглэдэг. Тиихэдэнь намда аятайшье байдаг, сэдьхэлшье хүдэлдэг.
Үндэhэтэнэй мэдэрэл хадаа түрэл нютагһаа холуур ябахадаа, тон хурсаар мэдэрэгдэдэг. Буряад нютагһаань холо ошоходом, сэдьхэлдэмни хүндэ хэсүү байдаг юм. Минии hанахада, мэдэрэл гээшэ үндэhэ яhатанhаа бүри үргэн удхатай ойлгосо. Магадгүй, хүн бүхэндэ ондо ондоогооршье байдаг, харин намда хүнэй мэдэрэл нэн түрүүн тоонто нютагтай холбоотой.
Европын басаган болохогүйб - Наталья Папаева, уран зураашан (Роттердам хото)
- Минии һанахада, буряад хүнэй мэдэрэл элинсэгүүдэймнай түүхэһээ, хэлэ бэшэгһээ, буддын шажанай мүргэлһөө, монгол туургата арадуудай холбоо харилсаанһаа бүридэнэ. Мүнөө хэжэ байһан ажалдаа буряад хэлэнэй бэрхэшээлнүүдые харуулха гэжэ оролдоноб. Эндээ, түрэл нютагтаа байхадаа, өөрыгөө ямар яһатан байһанаа ехээр бодолгото болоногүйш, харин гүрэнэй хилэ дабажа, ондоо яһатанай дунда ороходоол, «би буряадби» гэжэ тодоор мэдэржэ эхилнэш. Үшөө тиихэдэ, манай буряадууд үсөөн тоото арадуудай тоодо ороно гэжэ хэлэхэ хэрэгтэй. Буряад орондомнай элдэб угсаатанай хүнүүд ажамидардаг, тэдэнэй зарим нэгэниинь өөрыгөө баhа буряадби гэжэ нэрлэдэг. Зарим буряадуудшье өөһэдыгөө ородбди гэдэг. Энэ болбол хамаагүй, хүн бүхэнэй хубиин хэрэг. Харин би өөрөө европын басаган хэзээдэшье болохогүйб гэжэ мэдэрнэб. Би буряад басагамби. Тиимэһээ түрэл хэлэеэ мэдэхэ, буряад арадайнгаа түүхэ үзэхэ хэрэгтэй. Энэ болбол тон шухала асуудалнууд болоно. Минии хэжэ байһан ажал хүн бүхэнэй һанаанда таарахагүй, зарим зоной сухалшье хүргэжэ болохо, тиигэбэшье хүнэй сэдьхэл хүдэлгэхэ шадалтай юм.
Зурагаараа – нангин зүйлнүүд тухай - Юма Раднэ, уран зураашан, (Венын Урлалай Академиин оюутан)
- Минии һанамжаар, буряад хүнэй мэдэрэл өөрын онсо түхэлтэй юумэн, сагай хубилхада, адли хубилжа, шэнэлэгдэжэ байдаг. Тодорхойлбол, мүнөө үеын буряадууд «би буряад хүмби» гэжэ эли тодоор мэдэрнэгүй ха юм. Сэхыень хэлэхэдэ, арад зонойнгоо ёһо заншалаар, үндэһэн соёлойнгоо хүгжэлтэ тухай эльгэ зүрхөөрөө һанаата болодог зон үсөөн болонхой. Гансал удха шанаргүй хөөрсэгэнөөн үймөөнэй оршон тогтоод байна гэжэ һананаб. Иимэ байдал миин тохёолдоо бэшэ, олохон жэлэй туршада манай буряад арадаймнай соёл, хэлэ бэшэг гүрэн түрэһөөнь ехээр гэмтэһэн. Энээн тухай шангаар хэлэхэнь хорюултайшье байһан. Энэ асуудал бодхооһон зоной олонхинь хамалганда ороһон гү, али гүрэнһөөнь зугадажа гараһан түүхэтэй. Манай баримтата түүхэ тухай һургуулида заадаггүй, хэдэн үе залуушуулнай энээн тухай мэдэхэшьегүй.
Тиимэһээ буряад хүнэй мэдэрэл минии ажалда түрүү һуури эзэлдэг. Минии зурагуудые абаһаар буряад хүн бэшээ гэхээр байха юм. Юуб гэхэдэ, ехэнхидээ буряад хубсаһаяа, буряад хээ угалзаяа уран арга болгожо, ажалдаа хэрэглэдэгби. Монгол туургата зоной мэдэрэл минии бүтээлнүүдэй эшэ үндэһэн болоно. Буряад арадтаяа, тоонто нютагтаяа би хүйһөөрөө холбоотойб, буряад мэдэрэл минии таһаршагүй хуби. Эдэ нангин зүйлнүүд тухай шангаар хэлэхэ дурагүйб, өөрынгөө зурагууд соо шэбэнэн-шэбэнэн арад зондоо хандадагби.
Буддын шажанай хүсөөр - Дарья Тестоедова (урлал шэнжэлэгшэ, Эразм Роттердамай нэрэмжэтэ дээдэ hургуулиин оюутан (Роттердам хото)
- Мүнөө сагта буряадууд буддын шажанай hургаалнуудай хүсөөр hэргэн үндыхэ замда гараад ябана. Зүблэлтэ засагай хашалган хамалганай удаа анханайнгаа соёлдо бусаха саг ерэнхэй. Энэ хадаа түргэн болзор соо бүтэхэ хэрэг бэшэ. Гэхэтэй хамта, түрэл хэлэндээ, соёл болбосоролдоо, ёһо заншалдаа болон түүхэдээ гол анхаралаа хандуулха шухала. Буряад хүнэй мэдэрэл эдэл зүйлнүүд дээрэ үндэһэлнэ ха юм. Би соёл урлал шэнжэлэгшын мэргэжэлтэйб, тиимэһээ энэ «Шэбэнээн» гэһэн түсэл намдашье, залуу уран зураашадташье ехэ дүтэ, туһатай байха гэжэ бодоноб.
Хэлэн ухаан бодолдо нүлөөтэй - Мила Бальжиева, уран зураашан, Урлалай дээдэ hургуулиин оюутан (Венэ хото)
- Буряад хүнэй мэдэрэл түрэлхи хэлэнэй хүгжэлтэһөө сэхэ дулдыдана. Хэлэ бэшэгнай хүн зоной харилсаанһаа гадна ухаан бодолдомнай сэхэ нүлөө үзүүлнэ. Би түрэл хэлэеэ һайн мэдэхэгүй байһандаа, ехээр һанаата болоноб, дутуу дунда шэнгеэр өөрыгөө һанадагби. Тиимэһээ дахин буряад хэлэеэ үзэжэ эхилэнхэйб. Бүхыдөө оршон тойронхи байгаалимнай, гэр бүлэмни, буряад ёһо заншалнууднай минии зохёохы ажалда тон ехэ нүлөө үзүүлнэ.
Автор: Бэлигто ЦЫРЕНДОРЖИЕВ